Kliknij tutaj --> 🐻‍❄️ tytuł chrystusa w religii chrześcijańskiej

Chrzest ten prowadzi do głębokiej odnowy człowieka. Kiedy ten wyznaje swoje grzechy oznacza to, że z wielką powagą podejmuje obowiązek nawrócenia. „Wówczas ciągnęły do niego Jerozolima oraz cała Judea i cała okolica nad Jordanem. Przyjmowano od niego chrzest w rzece Jordan, wyznając przy tym swe grzechy" (Mt 3, 5-6). Chrześcijaństwo po prostu, O wierze i moralności chrześcijańskiej – książka popularno-teologiczna C. S. Lewisa z 1952 r. będąca adaptacją serii rozmów radiowych BBC przeprowadzonych w latach 1941–1944, kiedy Lewis przebywał w Oksfordzie podczas II wojny światowej. Uznawane za klasykę apologetyki chrześcijańskiej, transkrypcje audycji pierwotnie ukazały się drukiem jako PRINT. ePUB. «Tak więc, gdy Żydzi żądają znaków, a Grecy szukają mądrości, my głosimy Chrystusa ukrzyżowanego, który jest zgorszeniem dla Żydów, a głupstwem dla pogan, dla tych zaś, którzy są powołani, tak spośród Żydów, jak i spośród Greków, Chrystusem, mocą Bożą i mądrością Bożą» ( 1 Kor 1,22-23) Nie jest Tytuły Mesjańskie – nazwy i określenie Jezusa Chrystusa użyte w proroctwach Starego Testamentu. Najważniejsze tytuły zapowiadanego zbawiciela mieszczące się w Księdze Izajasza. Jezus Chrystus. Cztery imiona określające tożsamość i charakter Mesjasza, który ma przyjść w czasach ostatecznych. Nazwano go imieniem: Przedziwny Woda w czasie obrzędu inicjacji – chrztu – symbolizuje powrót do narodzenia i oczyszczenie. Znaczenie oczyszczenia występuje w formie dosłownej – zmycie brudu, krwi itp., ale i symbolicznej – oczyszczenie z grzechu pierworodnego, leczenie duszy. Woda jest też atrybutem fizycznego uzdrawiania, co widzimy w wielu scenach biblijnych. Site De Rencontre Gratuit A La Reunion 974. Chrześcijaństwo to religia, która narodziła się w Palestynie, w I wieku naszej ery. Aktualnie jest największą pod względem ilości wiernych religią na świecie. Należy do niej 32% światowej ludności. Najwięcej wyznawców chrześcijaństwa mieszka w Ameryce Południowej i Północnej – 36,8%, zwłaszcza w Stanach Zjednoczonych, Brazylii i Meksyku. Z kolei największa mniejszość chrześcijańska zamieszkuje w Chinach, Indiach i Indonezji. Chrześcijanie wierzą w to, że Syn Boży, czyli Jezus Chrystus stał się człowiekiem, aby przez swoją śmierć na krzyżu zbawić świat. Religię tą charakteryzuje też stosunkowo nowy kult Bożego Miłosierdzia, które jest źródłem przebaczenia. Trzecią osobą boską dla chrześcijan po Bogu Ojcu i Synu Bożym, jest Duch Święty. Głównym przykazaniem chrześcijan jest miłość Boga i bliźniego. Chrześcijaństwo – podział Chrześcijaństwo nie jest religią do końca jednolitą. Na przestrzeni wieków powstało wiele jej odłamów, które łączy wiara w Boga Ojca, ale różni podejście do dogmatów przyjmowanych przez Kościół oraz obrzędowość. Największą grupę stanowią katolicy – 50,1%. Drugą pod względem liczebności grupą chrześcijan na świecie są protestanci. Oni z kolei dzielą się na kościoły: zielonoświątkowców, ewangelikanów, anglikanów, ewangelików reformowanych, luteran, metodystów, baptystów i adwentystów. Kolejne odłamy chrześcijaństwa to kościoły prawosławne i orientalne, Mormoni, Świadkowie Jehowy i Stowarzyszenie Chrześcijańskiej Nauki. Istnieją też sekty, które mają chrześcijańskie pochodzenie. Ponadto chrześcijanie należą do wielu ruchów charyzmatycznych działających w poszczególnych odłamach, takich jak np. Odnowa w Duchu Świętym u katolików. Chrześcijaństwo a katolicyzm Ponad połowa chrześcijan z ogólnej liczby około 2,2 mld na całym świecie, to katolicy, którzy uznają prymat papieża, czyli biskupa Rzymu i dogmat o jego nieomylności. Wśród chrześcijan katolicy stanowią dokładnie 50,1%, a wśród całej populacji światowej – 15,9%. Jest to najbardziej popularny na świecie odłam chrześcijaństwa. Najwięcej katolików mieszka w Ameryce, Europie, Afryce Subsaharyjskiej i części azjatyckich krajów. Katolicyzm narodził się na przełomie II i III wieku, ale dopiero w V wieku Kościół ten ukształtował się w pełni. To wtedy Augustyn z Hippony głosił, że nie ma zbawienia poza kościołem. Doktryny, kult i prawo katolickie rozwijały się od I do VIII wieku w czasie zwoływanych soborów powszechnych oraz synodów. Towarzyszyły im herezje i rozłamy, czyli tzw. schizmy. Natomiast w XVI wieku nastąpiła jego reformacja. Powstanie tego Kościoła wiązało się z głoszonym przez apostołów Słowa Bożego po śmierci i zmartwychwstaniu Jezusa Chrystusa. Chrześcijaństwo a Judaizm Początki chrześcijaństwa łączą się z judaizmem. Jezus Chrystus i apostołowie wywodzili się z narodu wybranego. Żydzi od początku traktowali chrześcijan jako sektę mimo łączących ich poglądów religijnych, zapisanych w Starym Testamencie Pisma Świętego. Ich drogi całkiem rozeszły się po Soborze Jerozolimskim w 49 roku, a chrześcijaństwo zaczęło dynamicznie rozrastać się. Judaizm i chrześcijaństwo różnią się, ale wciąż mają wiele wspólnych poglądów. Wyznawcy obu religii wierzą w jednego Boga, Stwórcę i Pana wszechświata, kierują się Dekalogiem przekazanym Mojżeszowi, czytają Stary Testament jako Słowo Boże i wierzą w nadejście Królestwa Bożego. Zarówno żydzi jak i chrześcijanie oczekują Mesjasza, ale chrześcijanie wierzą, że jest nim Jezus Chrystus i czekają na jego powtórne przyjście. Z kolei żydzi nie uznają Jezusa jako Mesjasza. Odrzucają też koncepcję Trójcy Świętej oraz część ksiąg Starego Testamentu: Tobiasza, Judyty, Machabejskie, Mądrości, Syracha i Barucha, uznając je za apokryfy. Chrześcijaństwo a islam Wbrew pozorom chrześcijaństwo i islam są religiami pod wieloma względami do siebie podobnymi. Islam jest drugą co do wielkości na świecie religią monoteistyczną po chrześcijaństwie. Obie religie mają wspólne korzenie. Mahomet nauczał, że objawienia przekazane przez Abrahama, Mojżesza i Jezusa przekazane Żydom i chrześcijanom, powinny być ponowione i uzupełnione. Łączy je również postać Archanioła Gabriela, który miał objawić prorokowi Mahometowi treść Koranu. Ponadto muzułmański Bóg jest wszechwiedzący, doskonały i niepodobny do nikogo. Islam naucza też o Dniu Sądu Ostatecznego, w którym Bóg osądzi wszystkich ludzi oraz przeznaczeniu – wszystko co zdarza się człowiekowi, zarówno dobre jak i złe, dzieje z woli Boga. Warto wspomnieć też, że muzułmanie podobnie jak chrześcijanie uznają Jezusa, Abrahama, Dawida za proroków. Chrześcijaństwo w Polsce Polska jest krajem katolickim. Jesteśmy ósmym krajem na świecie i trzecim w Europie pod względem ilości wiernych katolików. Chrześcijaństwo w obrządku rzymskokatolickim dotarło do Polski na przełomie IX i X wieku. Stało się to za sprawą misji chrystianizacji duchownych z Niemiec. Zakończyła się ona chrztem księcia Mieszka I w 966 roku i przyjęciem katolicyzmu. Większość mieszkańców naszego kraju należy do Kościoła katolickiego, ale obok nich żyją też członkowie innych wspólnot chrześcijańskich takich jak: Kościół prawosławny, Związek Wyznania Świadków Jehowy, Kościół Ewangelicko-Augsburski, Kościół grekokatolicki, Kościół Zielonoświątkowców, Mariawici, Kościół Polskokatolicki i Baptyści. Chrześcijaństwo w Japonii Chrześcijaństwo dotarło do Japonii w 1549 roku za sprawą portugalskich księży. Nową religię przyjęto w Japonii bez większych oporów, ale w 1626 roku chrześcijaństwo zostało zakazane w całym kraju i zaczęły się brutalne prześladowania chrześcijan. W efekcie Japonia zamknęła się na 250 lat przed światem i misjonarzami. Mimo to religie chrześcijańskie w Japonii wciąż rozwijają się. Aktualnie w Japonii mieszkają wyznawcy katolicyzmu i protestantyzmu, a także innych wspólnot jak np. Świadkowie Jehowy. W rozwijaniu chrześcijaństwa nie przeszkadza nawet podejście chrześcijan do jogi, która nierozerwalnie związana jest z Japonią. Chrześcijanie jogę odrzucają jako technikę zanurzoną w świecie bogów i duchów oraz wywoływaniu ich obecności, które może prowadzić do opętania. Ćwiczenia i gesty stosowane w jodze nie mogą być neutralne duchowo, ponieważ poświęcone są bożkom. Najbardziej chrześcijańskim zakątkiem Japonii jest Nagasaki. Znajduje się tam największa w Azji katedra katolicka. Jedną z najważniejszych ikon jest znajdujący się w tej świątyni sczerniały wizerunek Matki Bożej. Ponad 2 mln osób odwiedza polskie strony religijne, a zainteresowanie tą tematyką w internecie rośnie - wynika z badania zaprezentowanego w czwartek w siedzibie Konferencji Episkopatu Polski. Ogółem witryny o tematyce chrześcijańskiej odwiedza 13 proc. internautów w Polsce - wynika z badania Megapanel PBI/Gemius. Miesięcznie spędzają na stronach religijnych ponad 800 tys. godzin, dokonując 44 mln odsłon. Najczęściej odwiedzane witryny to: i Wyniki badania wskazują, że zainteresowanie religijną tematyką w sieci rośnie. O ile na przestrzeni roku (listopad 2008 - listopad 2009) liczba wszystkich użytkowników internetu wzrosła o ponad 10 proc. do poziomu ponad 17 mln, to liczba internautów odwiedzających witryny o tematyce chrześcijańskiej wzrosła w tym czasie o 31 proc. i wynosi obecnie 2,2 mln osób. Kim są i jak liczną grupę stanowią ludzie odwiedzający chrześcijańskie witryny sprawdziła firma badawcza Polskie Badania Internetu. Z badania wynika, że częściej religijne strony odwiedzają kobiety, mieszkańcy wsi oraz osoby w wieku 15-24 lat - wynika z badania, zaprezentowanego w czwartek w siedzibie Episkopatu. Użytkownicy witryn chrześcijańskich to najczęściej osoby z wykształceniem: średnim (34 proc.) i podstawowym (31 proc.), rzadziej wyższym (23 proc.) i zawodowym (12 proc.). - Możemy śmiało powiedzieć, że internet religijny goni internet ogólny - mówił prezentujący badanie prezes PBI Andrzej Garapich. Entuzjastą obecności Kościoła w internecie jest rzecznik Episkopatu Polski ks. Józef Kloch, który podkreśla, że nowinki technologiczne powinny być wykorzystywane do ewangelizacji. - Zastanawiam się, co robiłby św. Paweł, gdyby miał web Jestem przekonany, że korespondowałby z Koryntianami, że korespondowałby z Filipianami. Ba! Nie tylko by korespondował, on by prowadził na pewno blog - gdzie pojechał, z jakim się spotkał przyjęciem - powiedział na czwartkowej konferencji ks. Kloch. Rzecznik Episkopatu przypomniał, że do "zejścia z duszpasterstwem na cyfrowy kontynent" nawołuje też papież Benedykt XVI. - To jest powiedzenie: ta przestrzeń potrzebuje was, duchownych, ta przestrzeń potrzebuje ludzi, którzy pomogą innym ludziom i Kościół nie może tam nie być obecny - dodał ks. Kloch. Wspomniał też, że Benedykt XVI nie tylko wskazuje potrzebę obecności duchownych w internecie, ale sam też to czyni - Watykan jest obecny w serwisie YouTube► oraz na Facebooku►. Prezes Fundacji Opoka Maciej Górnicki podkreślił z kolei, że chrześcijanie powinni wchodzić w istniejące w sieci społeczności internetowe zamiast zamykać się w swoich "gettach". Przeżywamy teraz tak zwany „Wielki Tydzień”. Zbliżamy się do Wielkanocy. A kiedy właściwie miały miejsce wydarzenia pierwszego Wielkiego Tygodnia i pierwszej Wielkiej Nocy? W którym miesiącu? To chyba wiadomo? Wiadomo! Chociaż chronologia tamtych czasów nie jest stuprocentowo pewna. Tylko - powiedziałbym – wielce prawdopodobna. Historycy oceniają, że najbardziej prawdopodobnym rokiem ukrzyżowania i zmartwychwstania jest rok 30. Ta datacja częściowo wynika z Ewangelii: pojawienie się Jana Chrzciciela to prawdopodobnie rok 27. A narodziny Chrystusa były – prawdopodobnie – w 6 roku przed Chrystusem. A właściwie, przed naszą erą chrześcijańską. Takie są – moim zdaniem - najbardziej prawdopodobne daty. Pascha zaś to początek kwietnia. Cały Wielki Tydzień zatem to prawdopodobnie pierwsze dni kwietnia 30 roku. A o której godzinie Chrystus umarł? To była godzina dziewiąta. Ale wówczas godziny liczono inaczej: od świtu do zmierzchu. Tak że to było nasze popołudnie. I kolejne pytanie: kto w momencie śmierci Chrystusa rządził w Rzymie? Bo w Palestynie chyba Poncjusz Piłat? W Rzymie przy narodzeniu Chrystusa rządził jeszcze August, który umarł w 14 roku naszej ery. Jego następcą był Tyberiusz. W Rzymie 30 roku panował więc cesarz Tyberiusz. Jego „prawą ręką”, taką „szarą eminencją”, był wówczas szef pretorianów Sejan. Taki – powiedziałbym - „superglina”. W Palestynie natomiast mamy sytuację następującą: księciem, a właściwie wasalnym monarchą Galilei, był Herod Antypas. Judeą z kolei zarządzał prokurator. Piłat więc,był prokuratorem rządzącym Judeą w porozumieniu z namiestnikiem prowincji Syria. Bo Syria miała rangę prowincji, a prokurator Judei był „oczko niżej”. Ale oczywiście Piłat musiał się kontaktować nie tylko z Antiochią w Syrii, lecz również z Rzymem jako swoją centralą. Dlatego więc Piłat bał się, że Żydzi doniosą na niego cesarzowi? Dokładnie tak! Dokładnie. To jest bardzo ważny aspekt procesu Chrystusa. Bo przełomowym momentem w tym procesie są słowa przedstawicieli Sanhedrynu: „jeżeli go nie skarzesz, to nie jesteś przyjacielem cesarza!”. Bo Piłat – w gruncie rzeczy – mógł „umyć ręce” i od razu skazać Chrystusa. Ale nie chciał! Natomiast szantaż zadziałał. Jak już mówiłem: Piłat był urzędnikiem podległym i namiestnikowi Syrii i Rzymowi. I bał się. Po prostu bał się, że jeżeli zaakceptuje określenie „król żydowski” , to może mieć olbrzymie kłopoty z tego powodu, iż nie zrobił nic z uzurpacją jakiegoś Żyda do bycia królem żydowskim. On się tego przestraszył! A Chrystus w procesie przyjął tytuł króla. Powiedział przecież: „Tak. Jestem królem żydowskim”. O to zresztą oskarżali go również arcykapłani. A dlaczego sami Żydzi nie mogli zabić Chrystusa? Przecież kamienowali ludzi. A domagali się, żeby to Piłat wydał wyrok śmierci. To jest dobre pytanie i właściwie nie ma na nie jednoznacznej odpowiedzi. Bo teoretycznie Sanhedryn nie mógł wydawać wyroków śmierci. Ale rzeczywiście – tak jak pan mówi – nierządnice karano ukamienowaniem według Prawa Żydowskiego. Tyle że w sprawie Chrystusa to nie Sanhedryn był sądem. W przypadku nierządnic oni zawsze mogli powiedzieć: „ale taki jest nasz zwyczaj”, „To nakazuje Prawo Mojżeszowe” i tak dalej. Natomiast w kwestii Chrystusa było inaczej. Z punktu widzenia Świątyni był on bluźniercą i uzurpatorem. Mogli go więc oskarżyć o uzurpację polityczną. Ale bali się wydać wyrok śmierci z jej powodu. Bo wtedy wkroczyliby na drogę polityki. Piłat zaś mógłby wtedy powiedzieć, że oni nie mają prawa ingerować w wyrok o charakterze politycznym. I tego Sanhedryn pragnął uniknąć. Dlatego chcieli wplątać Piłata we współudział. Nie chcieli Chrystusa skazać na śmierć jako winnego z powodów religijnych? Piłat nie chciał! „Machał ręką” na sprawę. Uważał, że ona jest niepoważna i on nie powinien się nią zajmować. Bo go nie dotyczy. To sprawa Żydów. Ale Piłat wiedział, że jeżeli Sanhedryn pchnie proces w kierunku politycznym, to będzie to dla niego niebezpieczne. Widać tu cyniczną grę Sanhedrynu. Rozumiem więc, że Sanhedryn uważał, iż sam nie może Chrystusa skazać na śmierć jako winnego z powodów religijnych… Ja bym odczytywał to w ten sposób: Sanhedryn chciał zgładzić Chrystusa z powodów religijnych, ale uznał, że nie zrobi tego tylko i wyłącznie z tychże powodów. Uznali, że bezpieczniej będzie proces pokierować w kierunku politycznym. Bo relacje pomiędzy prokuratorem a Sanhedrynem były bardzo delikatne: Rzymianie byli okupantami i na dobrą sprawę w każdej chwili mogli użyć swoich legionów, żeby „upuścić krwi” w Palestynie. Sanhedryn nie był więc na tym terenie władzą. Były nią rzymskie legiony oraz namiestnik. Członkowie Sanhedrynu mogli się zatem obawiać tego, że jeżeli zamordują Chrystusa z powodów czysto religijnych, to władza rzymska – jeżeli by to wywołało jakieś zamieszki – będzie bardzo niezadowolona. Dlatego woleli schować się - że tak powiem – pod „szyld prokuratora”. Chrystus więc został skazany na ukrzyżowanie jako przestępca polityczny? I o tym świadczył titulus, czyli tabliczka na krzyżu? Tak! Bo tam jest napisane: „Król Żydowski”. Właśnie! I to jest bardzo ważna informacja o tym, że podstawą wyroku był „delikt polityczny”. Faktyczną inspiracją Sanhedrynu była jednak religia. Oni po prostu odrzucali Chrystusa jako Mesjasza. Ale oskarżyli go o to, że jest królem żydowskim po to, aby wplątać Piłata w sprawę Chrystusa. I częściowo – wydaje mi – podzielić się odpowiedzialnością. Kolejna sprawa: są liczne pamiątki Męki Pańskiej. Takie jak kawałki krzyża, Chusta z Manoppello, Całun Turyński, Korona Cierniowa albo gwoździe z Krzyża. Na ile te pamiątki, pozostałości są wiarygodne? Historycznie udokumentowane? Prawdziwe? Nie badałem dokładnie autentyczności tych wszystkich artefaktów, o których pan mówi. Jest na ich temat znakomita książka Grzegorza Górnego i Janusza Rosikonia. Świetnie ilustrowana! Oni przebadali prawdopodobieństwa autentyczności tych artefaktów. Bliżej zajmowałem się tylko Całunem Turyńskim. Bo on wydaje mi się być kluczowym artefaktem. Całun to płótno grobowe, na którym odbite jest ciało w sposób, który współczesna nauka nie potrafi ustalić i wyjaśnić. Na tym płótnie są ślady dokładnie pasujące do opisu męki Chrystusa. Na Całunie odkryto również odciski monetek na powiekach. Monetek z czasów Chrystusa! Mamy też całą masę innych poszlak czy nawet dowodów świadczących o autentyczności tego płótna. Wizerunek z Całunu ma też pewną korelację z Chustą z Manoppello. Dodam, iż byli tacy matematycy, którzy zbadali prawdopodobieństwo tego, że na Całunie jest odbite ciało kogoś innego niż Chrystus. Chodziło o różne elementy owego prawdopodobieństwa. A więc o fakty, że był to mężczyzna, zmarły po paru godzinach od ukrzyżowaniu, z tymi śladami i tak dalej, i tak dalej. Ci matematycy ustalili, że wspomniane prawdopodobieństwo wynosi jeden do dwudziestu miliardów. Więc jeżeli nie ma pewności co do autentyczności Całunu Turyńskiego, to jest prawdopodobieństwo. Prawdopodobieństwo tego, że to może nie być Chrystus, sięgające jednego do dwudziestu miliardów. Chciałbym jeszcze poruszyć temat Krzyża Chrystusowego. Podobno znalazła go św. Helena. Czytałem, że w ówczesnych źródłach nie ma informacji na ten temat. I dlatego są historycy, którzy podważają znalezienie Krzyża przez św. Helenę. Dokumentacja z czasów Chrystusa to jedna rzecz. Ona oczywiście jakaś jest. Ale źródeł chrześcijańskich jest tyle, ile mamy. Są więc oczywiście Ewangelie i pierwotne źródła Ojców Kościoła z I wieku. Również św. Jan i jego Apokalipsa to koniec I wieku. Wzmianek o Chrystusie też jest tyle, ile mamy. One pochodzą od Tacyta, Flawiusza, Swetoniusza. Natomiast co do wyprawy św. Heleny, to wiemy dokładnie, kiedy ona tam pojechała. Natomiast ocena tego, na ile prawdopodobne i wiarygodne są jej znaleziska, to historia, której tutaj w krótkich słowach nie opowiemy. Odniosę pana i czytelników naszego wywiadu do wspomnianej już wcześniej książki Górnego i Rosikonia. Oni to bardzo dokładnie analizują. Oczywiście wiadomo, że Drzewo Krzyża zostało później rozczłonkowane. Więc bardzo wiele uznanych obecnie fragmentów relikwii Krzyża może być nieautentycznych. Bo one zostały rozsiane po świecie. I ktoś złośliwie powiedział, że gdyby zebrać te wszystkie fragmenty Krzyża, to by wyszło więcej niż sam Krzyż. Ktoś inny jednak owe fragmenty policzył i to aż tak źle nie jest. Ale tak czy inaczej: można mieć wątpliwości wobec wszystkich fragmentów Krzyża. Natomiast wydaje się dosyć prawdopodobnym fakt, że na początku IV wieku, kiedy św. Helena odwiedziła Palestynę, istniejąca tam gmina chrześcijańska wskazała jej miejsce, gdzie te artefakty były schowane. I znowu tłumaczenie tego, dlaczego one były schowane, uprawdopodobnia ów fakt. Ukryto je bowiem dlatego, że po śmierci i zmartwychwstaniu Chrystusa Jerozolima i Palestyna przechodziły bardzo burzliwą historię. Nie zapominajmy o dwóch powstaniach żydowskich. O wszystkich tych – że tak powiem – katastrofach, które Palestynę spotkały w I/II wieku. O losach gminy chrześcijańskiej, która stawała się coraz mniejsza. To jest długa historia tych tak zwanych „judeochrześcijan”, którzy – częściowo – przeszli potem na stronę arian czy muzułmanów. Myślę zresztą, że każdy z tych artefaktów (gwoździe, titulus, fragment Krzyża) były poddane różnym badaniom i wydaje się, że niektóre z nich mogą być autentyczne. W Piśmie Świętym jest napisane, że członkowie Sanhedrynu kazali strażnikom powiedzieć, że przyszli uczniowie, wykradli ciało Chrystusa i ta wersja jest do tej pory wśród Żydów popularna. I chciałem się zapytać o to, czy w historii jakoś nadal funkcjonuje ów pogląd, że ciało wykradziono? Oczywiście! Dlatego że tradycja judaistyczna, talmudyczna podtrzymuje właśnie taki przekaz. Nie uznając Chrystusa za Syna Bożego, przyjęto wersję Sanhedrynu. Taką, która nie miała miejsca. Ale już w Ewangelii jest zaznaczone, że Sanhedryn taką linię wyjaśniania zmartwychwstania przyjął. Sanhedryn nie mógł - po skazaniu Chrystusa – milcząco przyjąć, że On zmartwychwstał. Więc nawet zapłacono strażnikom, żeby „siedzieli cicho”. Rozgłoszono też, że uczniowie wykradli ciało. I taka wersja krążyła wśród Żydów. Nie wśród chrześcijan. Bo wśród nich byli świadkowie zmartwychwstania. Tutaj dotykamy tych wszystkich relacji z Ewangelii o dziesiątkach osób, które widziały Chrystusa po zmartwychwstaniu. I cała wiarygodność Ewangelii opiera się – moim zdaniem – na pewnym logicznym rozumowaniu, które musi odpowiedzieć na następujące pytanie: dlaczego ludzie, którzy byli świadkami nauczania Chrystusa i wiedzieli, że był on niezwykłym człowiekiem, ale przegranym i zamordowanym, po Jego śmierci upierali się, że widzieli Go żywego? Zbiorowa psychoza? Trudno tak powiedzieć, zważywszy, że wielu z nich potem cierpiało męczeństwo w obronie tej nauki. Tak, jak Szczepan, Jakub i cała masa innych. Przypominam: chodzi tu o grupę ludzi należących do tak zwanego gminu. Apostołowie przecież to byli głównie rybacy. Jakoś wykształconym człowiekiem był chyba jedynie celnik Mateusz. Pozostali pewnie nie umieli ani pisać, ani czytać. Więc nie jest to logiczne, że ci amhaarece, czyli „ludzie z gminu”, „stanęli dęba” przeciwko swoim przywódcom religijnym w obronie jakiejś „fantastycznej” historii. I ponosili jeszcze często śmierć w imię tej swojej wizji. A było ich jednak sporo. W Ewangelii jest świadectwo o tym, że co najmniej kilkadziesiąt osób widziało Chrystusa po zmartwychwstaniu. Więc pozostawienie takiego śladu jak najpierw ustnie przekazywane nauczanie, a potem zapisane Ewangelie, jest czymś właściwie niewytłumaczalnym z punktu widzenia logiki. Jeżeli – oczywiście - nie bierze się pod uwagę zmartwychwstania! Byli jednak historycy – wydaje mi się, że na przykład Ernest Renan – którzy podjęli tą nielogiczną wersję, twierdząc, że chrześcijaństwo jest po prostu oszustwem. Zgoda. Ale agnostycy, przeciwnicy chrześcijaństwa i wszyscy ci, którzy negują przekaz ewangeliczny, w gruncie rzeczy trochę „plączą się w zeznaniach”. Bo nie potrafią wyjaśnić tego, co stało się w poranek wielkanocny. Oczywiście, po dwóch tysiącach lat, wszystkie posiadane przez nas poszlaki, argumenty i dowody muszą być przedmiotem wiary. Bo my nie byliśmy świadkami tego wszystkiego. Natomiast byli inni świadkowie. Dwa tysiące lat temu była nawet cała gromada świadków. I nasuwa się następujące pytanie: na ile mamy prawo iść za nimi w naszej wierze? W udzieleniu odpowiedzi na to pytanie badania historyczne wydają mi się bardzo pożyteczne. Dlatego że mamy do czynienia z wydarzeniem historycznym, którego interpretacje znajdują się w źródle opisującym to wydarzenie. Źródle bardzo bliskim w czasie. Ewangelie powstały przecież mniej więcej trzydzieści lat po 30 roku. A mało jest wydarzeń historycznych, których sens logiczny jest dobrze opisany w źródle, które je prezentuje. Tymczasem takim właśnie źródłem są Ewangelie i nauka, która z tego źródła pochodzi, czyli chrześcijaństwo. To jest fenomen nieznany w historii! Mamy też świadków. Oczywiście trzeba na nich patrzeć z perspektywy historyczno-społecznej. To nie byli królowie, książęta czy namiestnicy, ale prości ludzie, którzy tę naukę rozsiewali najpierw po swojej okolicy, a potem po całym Imperium. I jak skutecznie! A więc byli wiarygodni jako świadkowie. Wydaje mi się, że w laickich egzegezach Ewangelii i początków chrześcijaństwa to jest czasami zacierane. A oni naprawdę musieli być wiarygodni w tym, co mówili. Bo za nimi szły tłumy ludzi w całym Imperium Romanum! I w Persji! Św. Tomasz Apostoł dotarł nawet do Indii. Dzisiaj patrzymy na to jako na pewną próbę wiarygodności. Ale wówczas ta wiarygodność opierała się na świadectwie naocznych świadków. I jeszcze jedno a propos poszlak czy dowodów historycznych: rozdarcie zasłony w Świątyni, o którym wspomina Ewangelia, miało na pewno miejsce. Ewangeliści, opisując to wydarzenie, wspominają też zaćmienie słońca, pisząc: „I stało się ciemno i było trzęsienie ziemi”. Otóż źródłem wiadomości o rozdarciu świątynnej zasłony jest również Talmud. Nie przytoczę w tej chwili nazwy jego księgi i wersu, które o tym informują. Ale w Talmudzie jest wzmianka o tym, że czterdzieści lat przed zburzeniem świątyni obrady Sanhedrynu przeniesiono z jednej sali w Świątyni do innej. I tu pojawia się wzmianka o tym, że rozdarła się zasłona. Nasuwa się pytanie: dlaczego? 40 lat przed zburzeniem świątyni! Czyli mamy rok 30! I to Talmud o tym wspomina! Bardzo ciekawa poszlaka! A czym właściwie jest Talmud? Talmud jest zespołem ksiąg, który Żydzi - kontynuujący naukę Świątyni i Sanhedrynu - przygotowali już na wygnaniu. Stanowi je zbiór komentarzy do Pisma Świętego idący w kierunku podtrzymania tradycji mojżeszowej, ale wbrew chrześcijaństwu. W Talmudzie przemilczano, a nawet w niektórych fragmentach negowano boskość Chrystusa. Określając Go przy tym brzydkimi słowami. A więc to jest taka nowa nauka świata żydowskiego, sformułowana po zburzeniu Świątyni, która była jakby kontynuacją Starego Testamentu, ale w duchu antychrześcijańskim. Czy Talmud jest podstawą wierzeń obecnego judaizmu? Tak! Tak zwanego judaizmu rabinicznego. Najogólniej mówiąc. Bo w judaizmie też są różne i rodzaje, i odłamy. Natomiast ortodoksyjni Żydzi odwołują się właśnie do talmudycznych interpretacji Starego Testamentu. Oczywiście – tak jak chrześcijanie - przyjmują większość ksiąg Starego Testamentu. Ale jednak z późniejszymi komentarzami. A więc Talmud potwierdza wiadomości z Ewangelii o rozdarciu zasłony w Świątyni? Talmud poświadcza fakt trzęsienia ziemi w 30 roku. Oczywiście to nie jest dowód na boskość Chrystusa. Tylko potwierdzenie trochę drugorzędnej informacji o trzęsieniu ziemi w roku 30 w Jerozolimie, z którego powodu według Ewangelii rozdarła się zasłona w Świątyni. W tym szczególe Talmud potwierdza relacje ewangeliczne. Źródło: "Wybitny historyk i pisarz prof. Wojciech Roszkowski, twórca takich bestsellerów jak „Świat Chrystusa”, „Roztrzaskane lustro” i „Bunt barbarzyńców”, w żadnym wypadku nie zgadza się z opiniami, że obecny kryzys jest zwiastunem ostatecznego upadku chrześcijaństwa. Aby lepiej zrozumieć, skąd pochodzimy, podjął się dzieła niezwykłego i w dwóch potężnych tomach opisuje historię chrześcijaństwa. Pierwszy tom kończy się upadkiem Konstantynopola. Drugi będzie doprowadzony do czasów najnowszych i ukaże się na przełomie czerwca i lipca 2021 r. Prof. Roszkowski opisuje z wielkim znawstwem i erudycją zarówno budowniczych, jak i niszczycieli zachodniej cywilizacji, rozprawiając się przy tej okazji z wieloma utartymi przez wieki dyskredytującymi opiniami. Ilustracje do tych niezwykle interesujących szkiców z dziejów chrześcijaństwa stanowią wspaniałe dzieła sztuki największych mistrzów; również po tym widać, jaką potężną inspiracją dla wielkich artystów była Biblia. Autor dowodzi ponadto, że nasza cywilizacja od swego zarania zmagała się z rozmaitymi wyzwaniami i konfrontowana była z przeróżnymi zagrożeniami, inicjowanymi od środka i z zewnątrz. A przecież jednak zawsze znajdowała siły oraz sposoby, by kryzys pokonać i kontynuować swoją misję. Zwyciężała mocą i aktywnością tych, którzy znajdowali swoją tożsamość w tym, co kiedyś nazwano christianitas; przez karty tej książki przewijają się najwięksi z tych przedstawicieli. Gdy takich ludzi brakowało, zaczęło powstawać wiele błędnych stereotypów chociażby na temat życia Jezusa i funkcjonowania Kościoła na przestrzeni dwudziestu wieków. Również z takimi stereotypami rozprawia się Autor tej książki. Drugim z powodów powstania dwutomowej, bogato ilustrowanej historii chrześcijaństwa, zatytułowanej znamiennie „Świętości, upadki i nawrócenia”, był kryzys, jaki obecnie dotyka Kościół w świecie. W książce „Świętości, upadki i nawrócenia” znajdziesz - Pierwszych świadków Chrystusa - Początki cywilizacji chrześcijańskiej - Potęgę i upadek Rzymu - Świat wczesnego średniowiecza - Rozkwit i problemy kultury chrześcijańskiej w wiekach średnich - Krucjaty oraz inkwizycję - Upadek Konstantynopola Jacques Dupuis CHRZEŚCIJAŃSTWO I RELIGIE Od konfrontacji do dialogu Copyright © Wydawnictwo WAM 2003 SPIS TREŚCI ODKRYWAĆ NIEZNANE OBLICZE BOGA 7 Czy znowu zagraża nam ekskluzywizm w rozumieniu zbawienia? 7 Dobre ryzyko teologa poszukującego 9 Wiele dróg - jeden wspólny cel 11 Różne, lecz zbieżne drogi do jednego Boga 15 Odejść od absolutystycznej koncepcji prawdy 16 Pełnia nie objawiona adekwatnie 18 Dialog między religiami a cierpienie ludzi 21 Zbawiciel jest polifoniczny 23 WSTĘP 25 Trzy perspektywy teologiczne 27 Od starcia do spotkania 30 Od dialogu międzyreligijnego do teologii pluralizmu religijnego 34 Schemat książki 38 Rozdział pierwszy JEZUS, KOŚCIÓŁ APOSTOLSKI I RELIGIE 45 I. Jezus i religie 48 1. Horyzont Królestwa Bożego 49 2. Wejście pogan do Królestwa Bożego 52 3. Powszechność Królestwa Bożego 55 4. Królestwo Boże i religie 60 II. Kościół Apostolski i religie 62 1. Prawo wypisane w sercu 65 2. Nieznany Bóg 67 3. Bóg nie ma względu na osoby 70 4. Bóg pragnie, by wszyscy ludzie zostali zbawieni 72 Rozdział drugi NA ROZSTAJACH SOBORU WATYKAŃSKIEGO II 80 I. Teologia przed Soborem Watykańskim II na temat religij 83 1. Teoria wypełnienia, dwa imiona: J. Daniélou - H. de Lubac 83 2. Inkluzywna obecność Chrystusa: różnice pomiędzy K. Rahnerem i R. Panikkarem 89 II. Sobór Watykański II: czy przełom? 98 1. Wartości pozytywne zawarte w tradycjach religijnych 101 2. W kierunku wyważonej oceny krytycznej 104 III. Nauczanie posoborowe 108 1. Pontyfikat Pawła VI 108 2. Pontyfikat Jana Pawła II 110 Rozdział trzeci CHRZEŚCIJAŃSTWO I RELIGIE W TEOLOGII WSPÓŁCZESNEJ 117 I. Zmiany paradygmatu 119 1. Od eklezjocentryzmu do chrystocentryzmu 119 2. Od chrystocentryzmu do teocentryzmu 121 II. Jeszcze inne modele 124 1. Skoncentrowanie na Królestwie i soterio-centryzm 124 2. Logo-centryzm i pneumato-centryzm 126 3. Poza kategoriami zachodnimi 130 III. W kierunku modelu pluralizmu inkluzywnego 134 1. Problem chrystologiczny 134 2. Chrystologia trynitarna jako klucz interpretacyjny 138 Rozdział czwarty BÓG PRZYMIERZA I RELIGIE 145 I. Powszechna historia zbawienia 148 1. Poza tradycją hebrajsko-chrześcijańską 148 2. Historie zbawienia narodów 151 II. Przymierza Boga z narodami 154 1. Przymierza nigdy nie odwołane 154 2. Struktura trynitarna historii 162 Rozdział piąty WIELE RAZY I NA RÓŻNE SPOSOBY 167 I. Bóg objawienia 170 1. "Wszyscy mamy tego samego Boga" 170 2. "Całkiem Inny" i "Sam z siebie" 173 II. Słowa i Słowo Boga 181 1. Słowa Boga i Święte Księgi 181 2. "Pełnia" objawienia w Jezusie Chrystusie 185 3. Objawienie, zróżnicowane i komplementarne 190 Rozdział szósty SŁOWO BOGA, JEZUS CHRYSTUS I RELIGIE ŚWIATA 196 I. Powszechne działanie Słowa jako takiego 198 1. Mądrość Boża w tradycji mądrościowej 199 2. Słowo Boga w Prologu Ewangelii św. Jana 201 3. Doktryna Logos spermatikos u pierwszych Ojców Kościoła 206 II. Powszechność Słowa i centralność Wydarzenia Jezusa Chrystusa 217 217 1. Centralność Wydarzenia Jezusa Chrystusa 218 2. Powszechność Słowa 221 Rozdział siódmy "JEDYNY POŚREDNIK" I "POŚREDNICTWA UCZESTNICZĄCE" 225 I. Zbawiciel powszechny i jedyny Pośrednik 233 1. Chrystologia Nowego Testamentu na nowo zinterpretowana 233 2. Ludzkie oblicze Boga 238 3. Powszechna obecność Ducha Świętego 244 II. Pośrednictwo i pośrednictwa 249 1. Różne drogi do wspólnego celu 249 2. Pośrednictwa uczestniczące zbawienia 253 3. Rozeznanie wartości zbawczych 259 Rozdział ósmy KRÓLESTWO BOŻE, KOŚCIÓŁ I RELIGIE 265 I. Królestwo Boże i Kościół: tożsamość czy różnica? 267 1. Najnowsza historia stosunku Kościoła i Królestwa Bożego 267 2. Członkowie i budowniczowie uczestniczący w Królestwie Bożym 272 3. "Poza Kościołem nie ma zbawienia"? 274 II. Kościół i religie w Królestwie Bożym 279 1. Konieczność Kościoła 279 2. Kościół, sakrament Królestwa 288 Rozdział dziewiąty DIALOG MIĘDZYRELIGIJNY W SPOŁECZEŃSTWIE 293 PLURALISTYCZNYM 293 I. Fundament teologiczny dialogu 298 1. "Tajemnica jedności" 298 2. Dialog i głoszenie 302 II. Wyzwania i owoce dialogu 305 1. Zaangażowanie i otwarcie 305 2. Wiara osobista i doświadczenie drugiego 308 3. Wzajemne wzbogacenie 310 Rozdział dziesiąty MODLITWA MIĘDZYRELIGIJNA 315 I. Modlić się razem: dlaczego? 319 1. Od dialogu do wspólnej modlitwy 319 2. Religie, dary Boga dla ludzkości 321 II. Modlić się razem: jak? 323 1. Wspólna modlitwa chrześcijan i żydów 324 2. Modlitwa chrześcijan z muzułmanami 326 3. Wspólna modlitwa chrześcijan i "innych" 330 ZAKOŃCZENIE 336 Zasadniczy pluralizm religijny 337 Wzajemna asymetryczna komplementarność 339 Skok jakościowy 342 POSTSCRIPTUM 345 INDEKS OSÓB 350 Schemat książki W przeszłości negatywna ocena innych religii, które można było spotkać w Piśmie Świętym, zarówno w Starym, jak i w Nowym Testamencie, była podkreślana w sposób dość jednostronny. Nie negując istnienia takich negatywnych opinii, trzeba umieścić je we właściwym kontekście i właściwie interpretować. Sprawą zasadniczą wydaje się konieczność jasnego rozróżnienia pomiędzy objawieniem tyczącym religii jako takich i ich karykatur, w jakie zamieniali je ludzie. Były one odrzucane z wielką gorliwością, jak na przykład w przypadku potępienia idolatrii ze strony proroków Starego Testamentu. Jeśli pamiętamy o takim rozróżnieniu, to można znaleźć wiele postaw otwartych i liczne pozytywne elementy doktrynalne w tym względzie zawarte w objawieniu. Trzeba tu dodać, że w odnowionym kontekście spotkania między religiami nie wystarcza wyraźne wymienienie elementów pozytywnych odnajdywanych w objawieniu; trzeba owe elementy pozytywne poddać interpretacji kontekstualnej w realiach dzisiejszej rzeczywistości. W naszym tekście mowa będzie wyłącznie o Nowym Testamencie. Niemniej jednak pierwszy rozdział ma podwójny cel. Przede wszystkim chodzi o wydobycie albo o pomoc w odkryciu - albo o odkrycie ponowne - jaką postawą kierował się Jezus historyczny wobec "obcych", którzy nie należeli do narodu izraelskiego, i jaką pozycję zajmował wobec ich idei i praktyk religijnych. Czy mamy tu do czynienia z postawą negatywnego potępienia, czy też z postawą otwartej sympatii? Druga część rozdziału przechodzi, z tymi samymi pytaniami, od Jezusa historycznego do Kościoła Apostolskiego, o którym jest mowa w tekstach nowotestamentowych. Stawia się więc pytanie, czy konkretna postawa wobec "innych" i teoretyczna ocena ich tradycji religijnych była pozytywna, czy negatywna, otwarta, czy zamknięta. Stawia się również pytanie, czy Kościół wczesnochrześcijański nie przeżył rodzaju ewolucji w postaci pewnego nawrócenia w tym względzie, przechodząc, poprzez opatrznościowe wydarzenia, od zalęknionego zamknięcia do pewnej otwartości. Rozdział nosi więc tytuł Jezus, Kościół Apostolski i religie. Ten pierwszy rozdział tworzy pewną podstawę, na której można już budować. Nie chodzi tutaj jednak o prześledzenie całego rozwoju tradycji chrześcijańskiej, zarówno tej pozytywnej z określeniami takimi, jak "ziarna Słowa" i z "przymierzami z Bogiem" w pismach Ojców z drugiego wieku, jak i negatywnej z wyrażeniem takim, jak "barka zbawienia" i idącym za nim twierdzeniem "poza Kościołem nie ma zbawienia", które poczynając od piątego wieku było opatrywane coraz bardziej restryktywną interpretacją, prowadzącą do wykluczenia wszystkich nie będących chrześcijanami. Nie będziemy się też tutaj zatrzymywali nad "surogatami Ewangelii", tzn. nad tymi wszystkimi sposobami, jakimi teologowie, raz przekonawszy się, że droga lękliwego ekskluzywizmu eklezjologicznego prowadzi donikąd, próbowali znaleźć inne rozwiązania. Chodzi tu o różne teorie "wiary nieuświadomionej", która została uznana jako wystarczająca do zbawienia w Jezusie Chrystusie. Jeśli ktoś chciałby poznać ten długi rozwój, na który składają się zarówno elementy pozytywne, jak i negatywne, wzloty i upadki, może sięgnąć do obszernej rozprawy W kierunku teologii chrześcijańskiej pluralizmu religijnego. Tutaj chcielibyśmy się zatrzymać na czasach współczesnych, tzn. przedstawić panoramę typowych, głównie katolickich, teologii religii z lat poprzedzających Sobór Watykański II, by potem zastanowić się, jakie było naprawdę znaczenie Soboru w interesującej nas kwestii, a następnie ocenić prawdziwe, choć nie bez zastrzeżeń, otwarcie najnowszego nauczania magisterium Kościoła. Tak więc ten drugi rozdział został zatytułowany, uwzględniając jego centralną tematykę: Na rozstajach Soboru Watykańskiego II. Idąc naszą drogą dochodzimy do dnia dzisiejszego teologii religii, robiąc szybki, ale dość kompletny przegląd pozycji teologicznych pisanych z punktu widzenia wartości zbawienia, albo jej braku w innych tradycjach religijnych, ich znaczenia pozytywnego, albo jego braku, w planie Bożym zbawienia ludzkości i ich ewentualnego związku z chrześcijaństwem. Nie trzeba więcej powtarzać, że obok "drogi", która jest w Jezusie, proponuje się także inne "drogi" człowiekowi, również w świecie zachodnim, by doprowadzić go do zbawienia. Nie należy się więc dziwić, że obok propozycji tradycyjnych na ten temat, rozwijają się nowe teorie teologii religii albo wręcz pluralizmu religijnego. Jak będziemy mieli okazję mówić o tym w rozdziale trzecim, sam "pluralizm religijny" przyjmuje różne znaczenia, pośród których należy poczynić konieczne i narzucające się rozróżnienia, by uniknąć niesłusznego pomieszania teorii nie do pogodzenia z treścią wiary chrześcijańskiej - paradygmat pluralistyczny teologów nazywanych "pluralistami" - z wysiłkami poważnych teologów, którzy utrzymując bez chwili wahania zasadnicze centrum wiary, starają się dostrzec pozytywne znaczenie innych istniejących na świecie tradycji religijnych w Bożym planie dla ludzkości. Tak więc trzeci rozdział zdaje sprawę z aktualnej debaty teologii religii i jest zatytułowany Chrześcijaństwo i religie w teologii współczesnej. Po trzech rozdziałach, które można zbiorczo nazwać "teologią pozytywną", następują rozdziały, które można określić mianem tzw. "teologii syntetycznej", unikając nazwy "teologia systematyczna", jak też "teologia dogmatyczna". Już wcześniej wyjaśniłem braki metody "dogmatycznej" w teologii; z drugiej strony trzeba dobrze zrozumieć, że tajemnica Boga jak też tajemnica planów Bożych wobec ludzkości - wymykają się wszelkiej próbie "systematyzacji" teologicznej, będąc i pozostając, na każdym kroku i w każdej sytuacji, naszym ograniczonym, częściowym i tymczasowym zrozumieniem tej tajemnicy. W każdym razie pod nazwą "teologia syntetyczna" zostają podjęte pytania zasadnicze, nawet te najbardziej palące, o których mówi się w teologii religii dzisiaj. Chodziło o przedstawienie w sposób poważny, ale i otwarty, o nakreślenie podstaw chrześcijańskiej teologii religii i pluralizmu religijnego, która otworzyłaby drogę owocnemu dialogowi międzyreligijnemu. Pierwszy problem, o którym jest mowa w rozdziale czwartym, to kwestia rozległości "historii zbawienia" albo "zbawienia w historii". Pod tytułem Bóg przymierza i religie skrywa się pytanie, czy Bóg, który się objawił w tradycji hebrajskiej i w Jezusie Chrystusie, zawarł również z "poganami" jakieś przymierze zbawcze, tak że i oni mogą i powinni być nazywani "ludami Boga", "ludami Boga przymierza". Poza tym zostaje postawione pytanie, czy te przymierza "kosmiczne" do dzisiaj zachowują swoje znaczenie dzięki temu, iż ustanawiają stosunek osobowy pomiędzy Bogiem i narodami, których inicjatywa pozostaje jednakowoż zawsze po stronie powszechnej woli zbawczej Boga i w Jego miłości bez ograniczeń. Z problemem przynależności "innych" do historii zbawienia i ich związku przymierza z Bogiem żywym łączy się problem objawienia Boga ludziom poprzez historię "wiele razy i na wiele sposobów", nim objawił się "ostatecznie w tych dniach ... przez Syna" (Hbr 1, 1-2). Nie kwestionuje się faktu, że autor listu do Hebrajczyków miał na myśli wyłącznie objawienia Boga przez proroków tradycji hebrajskiej. Stawia się jednak pytanie, czy nie należy poszerzyć perspektywy otwartej przez tekst na całość historii ludzkości. Chociaż w plan Bożych przymierzy i w historię zbawienia są włączone wszystkie narody, to czyż nie należałoby wnioskować, że w jakiś sposób, niechby nawet wstępny i niepełny, Bóg objawił się w ich historii przez słowa objawiające i zbawcze gesty? Rozdział piąty próbuje udzielić pozytywnej odpowiedzi na takie pytanie w swym tytule Wiele razy i na różne sposoby. Zostaje postawiona hipoteza, że w innych tradycjach religijnych, w pamięci zapisanej w ich świętych księgach jak też w ich żywej praktyce religijnej, mamy do czynienia ze śladami słów Boga i gestów zbawczych, "różnym obliczem Boskości", które można odkryć, wydobyć i uhonorować. Jezus Chrystus jest szczytem samoobjawienia Boga wobec ludzkości. W Słowie Boga, które stało się człowiekiem w Jezusie z Nazaretu, Bóg wyrzekł swoje ostateczne słowo wobec ludzkości i spełnił tajemnicę zbawienia ludzkości w świecie. Objawienie Boga w Jezusie Chrystusie jest ostateczne i niedościgłe w historii objawień Bożych; ma to związek z tożsamością osobową człowieka Jezusa jako Syna Boga Jedynego, który stał się człowiekiem. Podobnie trzeba przyznać powszechną wartość zbawczą życiu ludzkiemu Jezusa, a szczególnie tajemnicy paschalnej śmierci i zmartwychwstania. To wszakże nie oznacza, że świadomość ludzka Jezusa wyczerpuje - albo może wyczerpać - tajemnicę Bożą, a w konsekwencji, że objawienie Boga w nim jest objawieniem ostatecznym tajemnicy Bożej. Nie oznacza to również, że życie, śmierć i zmartwychwstanie Jezusa są jedynym rzeczywistym i możliwym wyrazem mocy zbawczej tego samego Słowa Bożego. Rozdział szósty, zatytułowany Słowo Boga, Jezus Chrystus i religie świata, próbuje wyjaśniać i tłumaczyć, w jakim sensie Słowo Boga jako takie może działać w sposób zbawczy poza człowieczeństwem Jezusa, również zmartwychwstałego i okrytego chwałą, choć zawsze z tym człowieczeństwem w "łączności". Podkreśla w istocie ścisły związek, w jedynym zbawczym planie ludzkości, pomiędzy działaniem oświecającym i zbawczym Słowa jako takiego i tajemnicą zbawienia spełnioną przez Boga w wydarzeniu historycznym Jezusa Chrystusa. Podkreśla również wagę i znaczenie zbawczego działania Słowa jako takiego dla teologii otwartej na religie. Rozdział siódmy zatytułowany "Jedyny pośrednik" i "pośrednictwa uczestniczące" jest bardzo bliski poprzedniemu. Chodzi o pokazanie, że "jedyne pośrednictwo" Jezusa Chrystusa pomiędzy ludźmi i Bogiem, wyraźnie pokazane w Nowym Testamencie (1Tm 2, 5), w istocie nie wyklucza "pośrednictw pośrednich", obecnych w innych tradycjach religijnych. Czyli tajemnica zbawienia dokonana w Jezusie Chrystusie może dotrzeć do ludzi na różne sposoby, przez różne pośrednictwa, które reprezentują różne sposoby uwidocznienia sakramentalnej tajemnicy zbawienia. Podobne pośrednictwa uczestniczące nie powinny być traktowane na równi z pośrednictwem obecnym w Kościele - wszak i on jest uczestniczeniem w jedynym pośrednictwie Jezusa Chrystusa. Należy utrzymywać, że Kościół, którego podwalinę stanowi Wydarzenie Chrystusa i którego Chrystus jest Głową i Panem, przedstawia w sposób najpełniejszy widzialność sakramentalną tajemnicy zbawienia w Jezusie Chrystusie; ale nie jest sposobem jedynym. Przeciwnie, w innych tradycjach religijnych istnieje prawdziwe, choć niepełne, pośrednictwo tajemnicy, dlatego mogą one służyć jako "drogi" czy "ścieżki" zbawienia swoim członkom. Taka działalność innych tradycji religijnych w porządku zbawienia powinna w każdym razie zawsze być umieszczana w globalnym planie Boga wobec ludzkości, który swój szczyt znajduje w Wydarzeniu Jezusa Chrystusa. Rozdział ósmy zajmuje się bliżej problemem wzajemnego stosunku Kościoła, Królestwa Bożego i religii. Właśnie dlatego nosi tytuł Królestwo Boże, Kościół i religie. Chodzi o pokazanie w sposób jasny, że Królestwo Boże głoszone przez Jezusa jest czymś szerszym od Kościoła. Bóg ustanowił swoje Królestwo w Jezusie, w Jego życiu, w Jego słowach i w Jego gestach, i ostatecznie w tajemnicy paschalnej Jego śmierci i zmartwychwstania. Nie można utożsamiać Królestwa Bożego obecnego w historii z Kościołem. Królestwo Boże przedstawia tajemnicę zbawienia obecną i działającą w świecie i w historii. Jest to rzeczywistość powszechna, w której członkowie innych tradycji religijnych mogą uczestniczyć w całej pełni, razem z chrześcijanami. Tak więc Kościół nie jest Królestwem; jest zaś jego "sakramentem" w tym sensie, w jakim oznacza, świadczy i głosi jako "dobrą nowinę" dla wszystkich ludzi obecność działającą Królestwa Bożego w świecie i w historii. W tym rozdziale zostają podkreślone znaczenie i waga dla teologii religii wspólnej przynależności do Królestwa wszystkich ludzi, chrześcijan i "innych". Ta doktryna służy również, w szczególny sposób, jako teologiczny fundament dialogu międzyreligijnego. Rozdział dziewiąty nosi tytuł: Dialog międzyreligijny w społeczeństwie pluralistycznym. Zważywszy na fakt, że wszyscy ludzie, niezależnie od ich przynależności do takiej czy innej tradycji religijnej, są współczłonkami Królestwa Bożego i są razem wezwani przez Boga, by budować Jego Królestwo w historii kierując się ku pełni eschatologicznej, trzeba przyjąć, że pośród chrześcijan i "innych" istnieje już głęboka wspólnota. Odkrywa się, że różnice w posłuszeństwie religijnym, które nas dzielą, mają w oczach Boga mniejszy ciężar niż istotne realia, w których już jesteśmy złączeni, zanim dojdzie do naszych wspólnych działań. Do obowiązków dialogu międzyreligijnego należy ukazanie w sposób widoczny owej głębokiej jedności między chrześcijanami i członkami innych tradycji religijnych. Rozdział ten wyjaśnia, jak poprzez praktykę dialogu może dojść do osiągnięcia wzajemnych korzyści między różnymi tradycjami, jak również do współpracy we wspólnym zaangażowaniu, by stworzyć świat bardziej ludzki, a więc bardziej Boży. Następuje rozdział dziesiąty i ostatni, blisko związany z poprzednim. Chodzi o postawienie pytania w kontekście dialogu międzyreligijnego, czy byłaby rzeczą możliwą, a może nawet pożądaną, praktyka wspólnej modlitwy chrześcijan i członków innych tradycji religijnych. Tak więc stawia się po pierwsze pytanie, jaki byłby fundament teologiczny takiej wspólnej modlitwy z zasady, niezależnie od konkretnie włączonych w nią tradycji religijnych. Następnie, mając na uwadze owe poszczególne tradycje religijne włączone w ową modlitwę, zarówno monoteistyczne, jak i inne, stawia się pytanie, jaki może być szczególny fundament uzasadniający taką praktykę. Poza tym zostają zaproponowane pewne rozwiązania konkretne, by móc praktykować modlitwę międzyreligijną. Zauważono wcześniej, że współczesna problematyka teologii religii rozwija się w kontekście pluralizmu religijnego. Na końcu całego procesu myślowego zostaje postawione pytanie, czy jest rzeczą słuszną czy nie, z punktu widzenia teologii chrześcijańskiej, mówienie o pluralizmie religijnym z zasady, a nie tylko o pluralizmie istniejącym. Innymi słowy, chodzi o to, czy można, czy też nie stwierdzić, z punktu widzenia teologicznego, że wielość religii jako charakterystyczna dla świata, w którym żyjemy dzisiaj, ma wartość pozytywną dla planu Bożego wobec ludzkości. Trzeba jasno sobie zdawać sprawę, o co w tym pytaniu naprawdę chodzi - że nie ma ono nic wspólnego z przyjęciem podstępnego "paradygmatu pluralistycznego" teologów pluralistycznych ani z jakimkolwiek "relatywizmem" doktrynalnym. Idzie natomiast o to, czy w globalnym i jedynym planie wybranym i określonym przez Boga w Jego wieczności dla całego rodzaju ludzkiego i urzeczywistnianym konkretnie w naszej historii pluralizm religijny nie ma jakiegoś znaczenia pozytywnego. Być może jest ono ukryte i winniśmy je jeszcze odkryć. W książce zostaje wyjaśnione: Bóg zaczął poszukiwać ludzi w historii wcześniej, niż oni byli sami w stanie Go poszukiwać. Czy "sposób Bogu wiadomy" (por. Gaudium et Spes 22), dzięki któremu "Duch Święty wszystkim ofiaruje możliwość dojścia ... do uczestnictwa w paschalnej tajemnicy" zbawienia, czy - powtórzmy - ów "sposób" nie są to przypadkiem drogi historyczne tych ludzi, którzy nie poznali Jezusa Chrystusa, a którzy na nich właśnie szukali Boga, gdyż On sam szukał ich już wcześniej? Czyż te "drogi" nie są drogami Boga? Jeśli przesłanie Pisma Świętego - jak o tym będzie mowa szczegółowo później - widzi we wszystkich religiach świata "dary Boga dla narodów", czyż z tego nie wynika, że pluralizm tradycji religijnych ma w zamyśle Bożym wobec ludzkości znaczenie pozytywne? To jest właśnie ów "pluralizm religijny z zasady", który tutaj uznajemy za wartościowy. Serdecznie dziękuję ojcu Geraldowi O`Collinsowi, który zapoznał się z maszynopisem książki niezwykle starannie i udzielił mi wielu wskazówek, przyczyniając się do jej poprawy; chciałbym również podziękować ojcu Sebastianowi Grasso, który przeczytał i poprawił tekst włoski. 31 marca 2000 opr. mg/ab

tytuł chrystusa w religii chrześcijańskiej